Jeżeli prawidłowy bieg postepowania karnego jest zagrożony, ustawodawca dopuszcza ingerencję w prawa osoby podejrzanej lub oskarżonej jeszcze przed wydaniem wyroku skazującego. Ingerencja ta następujące przede wszystkim poprzez zastosowanie określonego środka zapobiegawczego, z zastrzeżeniem że stosowany środek w każdym przypadku musi być adekwatny do istniejącej obawy bezprawnego wpływania na tok postępowania. Jeśli nie zgadzamy się ze stanowiskiem organów, decyzję w przedmiocie środka zapobiegawczego możemy zaskarżyć. Odnosi się to także do decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.
Czym jest tymczasowe aresztowanie?
Tymczasowe aresztowanie jest najbardziej dolegliwym spośród wszystkich środków zapobiegawczych, polegającym na krótkotrwałym pozbawieniu wolności i izolacji w areszcie śledczym. O tymczasowym aresztowaniu może zadecydować tylko sąd, stąd na etapie postępowania przygotowawczego prokurator musi wystąpić do sądu z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie podejrzanego. Sam nie może także przedłużyć tymczasowego aresztowania, aczkolwiek – co istotne – sam może je uchylić.
Tymczasowe aresztowanie stosowane jest w sytuacji, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa, a jednocześnie zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego bądź uzasadniona obawa, że będzie on nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie. Dodatkową przesłanką, na podstawie której domniemywać można, że podejrzany będzie podejmował próby matactwa, jest tzw. surowa grożąca kara. Zgodnie mianowicie z art. 258 § 2 k.p.k., „Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą”.
Jeżeli sąd dokonana pozytywnej weryfikacji przesłanek tymczasowego aresztowania, jego decyzja może być kwestionowana przed sądem odwoławczym.
Zażalenie na tymczasowe aresztowanie
Zgodnie z art. 252 § 1 k.p.k., „Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, chyba że ustawa stanowi inaczej”. W przypadku tymczasowego aresztowania zastosowanie znajdą zasadniczo owe ogólne zasady, co oznacza, że na postanowienie wydane przez sąd rejonowy przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji – sądu okręgowego, w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia.
Zażalenie na tymczasowe aresztowanie może być oparte na rożnych podstawach. Po pierwsze, można kwestionować sam fakt spełnienia przesłanek tymczasowego aresztowania, zarówno przesłanki głównej w postaci wysokiego prawdopodobieństwa popełnienia przez podejrzanego przestępstwa, jak i przesłanek szczególnych, zwłaszcza uzasadnionej obawy matactwa. Po drugie, zwrócić można uwagę na wystąpienie negatywnych przesłanek tymczasowego aresztowania, o którym mowa w art. 259 k.p.k., przede wszystkim poważne niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia podejrzanego bądź wyjątkowo ciężkie skutki dla jego rodziny. Po trzecie, kwestionować można proporcjonalność tymczasowego aresztowania do faktycznie istniejącego ryzyka.
Zażalenie na tymczasowe aresztowanie powinno być rozpoznane nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi odwoławczemu zażalenia wraz z niezbędnymi aktami. Jest to przy tym tylko termin instrukcyjny.
Zażalenie na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu wydane wskutek zażalenia
Co istotne, zażalenie na tymczasowe aresztowanie przysługuje na każde postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania: o zastosowaniu tego środka lub odmowie jego zastosowania, o przedłużeniu jego stosowania lub o odmowie przedłużenia jego stosowania, jak również o uchyleniu stosowania środka zapobiegawczego. Jeśli zatem sąd I instancji nie przychyli się do wniosku prokuratora o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania, postanowienie to może niestety zaskarżyć sam prokurator. Od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego dopiero na skutek takiego zażalenia podejrzanemu w dalszym ciągu przysługuje jednak środek odwoławczy. Zażalenie jest w tym przypadku kierowane do równorzędnego skład sądu odwoławczego (art. 426 § 2 k.p.k.). Pamiętać przy tym należy o dodatkowym wniosku o wstrzymanie wykonania zaskarżonego postanowienia.