Wydziedziczenie jest kojarzone jako sposób pozbawienia kogoś prawa do spadku. Oczywiście jest to prawda, jednak powyższa instytucja niesie ze sobą także inny ważny skutek. Czy wydziedziczenie ma jakikolwiek wpływ na prawo do zachowku?
Co to jest zachowek?
Zachowek jest prawem do żądania zapłaty rekompensaty za brak powołania do spadku lub otrzymania niższego udziału w masie spadkowej, niż wynikałoby to z przepisów ustawowych. Zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Pamiętajmy jednak, że ulega ono przedawnieniu z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Warto zapoznać się z odpowiedziami na pytania: Ile lat po śmierci można ubiegać się o zachowek? oraz Ile wynosi zachowek od testamentu? dla uzyskania dodatkowych informacji na temat tej instytucji prawnej.
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny, wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Osoba należąca do kręgu podmiotów wymienionych w art. 991 § 1 KC ma prawo do uzyskania określonej korzyści ze spadku. Z art. 991 § 2 KC wynika, że zaspokojenie należnego osobie uprawnionej roszczenia o zachowek w pierwszej kolejności może nastąpić bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. Dopiero w przypadku, gdy uprawniony nie uzyska równowartości zachowku w jednej z powyższej wskazanych form może kierować roszczenie o zachowek do spadkobiercy.
O tym czy zachowek zostanie w ogóle zrealizowany decyduje przede wszystkim wola uprawnionej osoby. Roszczenie o zachowek nie oznacza bowiem, że dana osoba musi z niego skorzystać. Pamiętajmy jednak, że ulega ono przedawnieniu z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Kiedy wydziedziczony ma prawo do zachowku?
Zgodnie z treścią art. 1008 KC spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
-
wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
-
dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
-
uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przyczyna wydziedziczenia musi zostać skonkretyzowana w testamencie, a posłużenie się przy jej określeniu jedynie sformułowaniem ustawowym nie jest wystarczające. Skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku ze względu na jego moralnie naganne postępowanie względem spadkodawcy. Istnienie podanej w testamencie przyczyny wydziedziczenia podlega ocenie w sporze o zapłatę zachowku, a ogólnikowe podanie tej przyczyny ocenę taką w istocie uniemożliwia. Proces nie może służyć skonkretyzowaniu przyczyny wydziedziczenia, lecz jedynie jej weryfikacji, dlatego w ramach przyczyny wydziedziczenia testator powinien wskazać nieetyczne zachowania uprawnionego do zachowku wyczerpujące jedną z ustawowych przyczyn wydziedziczenia.
Dla skuteczności wydziedziczenia istotne jest czy przyczyny wymienione w testamencie były zgodne z rzeczywistością, czego z kolei notariusz sporządzający akt notarialny nie jest w stanie zbadać. Ponadto dla skutecznego podważenia wydziedziczenia nie jest konieczne kwestionowanie ważności dokumentu - aktu notarialnego. Zasada, że w procesie wykładni testamentu prymat stanowi wola spadkodawcy, nie może prowadzić do wydziedziczenia spadkobiercy na podstawie przyczyny nieprawdziwej, bądź takiej, która nie uzasadnia wydziedziczenia. Wyjątkowość instytucji wydziedziczenia polega zarówno na tym, że pozbawia ona uprawnionego nie tylko prawa do zachowku, ale również powołania go do spadku.
Wydziedziczenie to nie tylko pozbawienie danej osoby możliwości dziedziczenia, ale przede wszystkim prawa do zachowku. Innymi słowy wydziedziczony nie ma prawa występować wobec kogokolwiek o zapłatę zachowku. Wydziedziczony ma możliwość dojścia do spadku lub uzyskania prawa do zachowku tylko wtedy, gdy skutecznie wykaże, iż zastosowane wobec niego wydziedziczenie było bezpodstawne lub nieważne. Tego rodzaju sprawy są jednak z natury rzeczy bardzo trudne i czasochłonne.
Podsumowanie
Wydziedziczenie jest instytucją prawa cywilnego, która pozbawia daną osobę nie tylko praw do spadku ale również i zachowku. Skuteczne wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie na drodze testamentowej i tylko z przyczyn przewidzianych przez ustawodawcę. Jeśli wydziedziczony nie wykaże, że pozbawienie go prawa do zachowku było bezpodstawne lub nieważne nigdy nie będzie mógł uzyskać jakiejkolwiek kwoty pieniężnej od spadkobierców.
Niniejszy artykuł został opracowany przez redakcję portalu ZaufanyAdwokat.pl, którego misją jest szerzenie i promowanie świadomości prawnej w różnych obszarach prawa. Z tego tytułu artykuł ma wyłącznie charakter informacyjny i nie zastępuje porady prawnej. W razie potrzeby konsultacji prawnych zalecamy skorzystanie z usług doświadczonego prawnika. Serdecznie dziękujemy Kancelarii JCZ Radców Prawnych w Bydgoszczy za wsparcie w opracowaniu materiału źródłowego, który wykorzystaliśmy przy przygotowaniu tego artykułu. Mamy nadzieję, że zawarte informacje przyczynią się do lepszego zrozumienia tematyki zachowku.
Polecamy również: