Stosowanie zakazu konkurencji w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej ma zabezpieczyć szeroko rozumiany interes firmy przed nieuczciwym zachowaniem ze strony zatrudnionego. Czy stosowanie takiego zakazu jest dopuszczalne w każdym przypadku? A może istnieją okoliczności, które przesądzają o nieważności zakazu konkurencji?
Czym jest zakaz konkurencji?
Zakaz konkurencji to w dużym skrócie powstrzymywanie się od podejmowania działań konkurencyjnych przeciwko drugiej stronie określonego zobowiązania. W praktyce z takim zakazem spotykamy się najczęściej w ramach umowy o pracę, gdzie to pracownik zostaje zobowiązany do zaprzestania podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby naruszyć interes zatrudniającego go przedsiębiorcy.
Zakaz konkurencji może istnieć zarówno w ramach aktualnej umowy, jak i po wygaśnięciu określonego zobowiązania. W tym drugim przypadku będzie oczywiście wiązał się z zapłatą stosownego odszkodowania dla osoby, która zobowiązuje się powstrzymywać od działań konkurencyjnych.
Zgodnie z treścią art. 1011 §1 Kodeksu pracy w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji).
W umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy pracownik może być zobowiązany przez pracodawcę do informowania go o niepodejmowaniu działalności konkurencyjnej lub o podjęciu takiej działalności lub zatrudnienia, z zastrzeżeniem kary umownej w przypadku niewykonania tego obowiązku, jednakże zobowiązanie pracownika do informowania pracodawcy o podjęciu jakiejkolwiek działalności lub jakiegokolwiek zatrudnienia, także w podmiocie nieprowadzącym działalności konkurencyjnej, w tym w szczególności z podaniem nazwy tego podmiotu, jego adresu i profilu prowadzonej przez ten podmiot działalności, w oczywisty sposób wykracza poza przedmiot umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, przez co jest niezgodne z art. 1012 § 1 KP. Ponieważ określenie w art. 1012 § 1 KP w związku z art. 1011 § 1 KP dopuszczalnego zakresu zakazu konkurencji polegającego na nieświadczeniu pracy na rzecz podmiotu konkurencyjnego ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej, zakazującej związanie pracownika zakazem konkurencji, poza tym zakresem, umowy wykraczające poza dopuszczalny zakres będą więc nieważne w całości lub części zgodnie z art. 58 § 1 lub 3 KC. Nakaz ścisłej wykładni pojęcia „podmiotu prowadzącego taką działalność”, zastosowanego w art. 1011 § 1 KP, wyklucza bowiem objęcie nim podmiotów nieprowadzących działalności konkurencyjnej.
Nieważność zakazu konkurencji
Okazuje się, że zakaz konkurencji może zostać uznany za nieważny a przez to i bezskuteczny. Będzie tak przede wszystkim w przypadku zakazu, który miał funkcjonować już po ustaniu stosunku pracy i gdy strony nie ustaliły należnego odszkodowania temu kto musi powstrzymywać się od działań konkurencyjnych. Innymi słowy, jeśli były pracownik zobowiązał się do przestrzegania zakazu konkurencji i nie otrzymał za to stosownej rekompensaty finansowej to taki zakaz jest od samego początku nieważny.
Z nieważnością zakazu konkurencji mamy także do czynienia wtedy, gdy zostaje on ustanowiony bezterminowo, a w zasadzie dożywotnio – oczywiście dotyczy to także sytuacji powstania zakazu już po ustaniu stosunku pracy. Były pracodawca nie może zmuszać byłego pracownika do powstrzymywania się od podejmowania działań konkurencyjnych na zawsze, ponieważ stanowiłoby to poważne naruszenie zasad prawa pracy oraz współżycia społecznego. Ustanawianie zakazów trwających bardzo długo, choć nie dożywotnio, również powinno prowadzić do uznania ich za nieważne z mocy samego prawa – np. zakaz na okres 80 lat. Zakazy konkurencji nie mogą więc wyłączać danej osoby z rynku pracy na zbyt długi czas – w praktyce dopuszczalne jest stosowanie takich zakazów na okres kilku, góra kilkunastu miesięcy.
W przypadku zakazu konkurencji pojawiającego się w ramach stosunku pracy, ale także i po jego ustaniu, równie istotne jest precyzyjne określenie jakie zachowanie będzie uznawane za naruszające ustanowiony zakaz. Osoba powstrzymująca się od działań konkurencyjnych nie może domyślać się czego oczekiwała w tym zakresie druga strona umowy. Zakaz nie powinien być więc wyrażony w zbyt ogólny sposób – jeśli tak się stanie istnieje szansa na jego całkowite unieważnienie.
Ciekawy przykład nieważności zakazu konkurencji wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 grudnia 2018 r. (sygn. akt II PK 224/17), zgodnie z którym zobowiązanie pracownika w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy do informowania pracodawcy o podjęciu jakiejkolwiek działalności lub jakiegokolwiek zatrudnienia, także w podmiocie nieprowadzącym działalności konkurencyjnej, jest nieważne (art. 1012 § 1 KP w związku z art. 58 § 1 lub 3 KC).
Artykuł powstał we współpracy z Kancelaria TMH Tomasz Marek Marcin Hotel Adwokaci i Radcowie Prawni
Adres: Rynek Dębnicki 6/3,
30-319 Kraków
Telefon: 12 307 27 38
Polecamy również: