Warunki oświetlenia na stanowiskach pracy powinny być dopasowane tak, by zapewniać pracownikom pełną widoczność podczas wykonywania poszczególnych czynności, ale też pełną wygodę widzenia i bezpieczeństwo, w ramach którego oczy nie powinny nadmierne męczyć się, piec czy łzawić. Zgodnie s przepisami zawartymi w Kodeksie pracy, zapewnienie odpowiedniego źródła światła na stanowiskach pracy jest obowiązkiem pracodawcy, a poszczególne parametry światła powinny być dopasowane na stanowiskach zgodnie z wymaganiami Polskich Norm. Jak wygląda ta kwestia w praktyce? Jak prawidłowo oświetlić stanowiska pracy w dowolnym zakładzie?
Normy i standardy prawne dla oświetlenia na stanowiskach pracy
Właściwe oświetlenie przestrzeni roboczej i zapewnienie pracownikom właściwych warunków oświetleniowych stanowisk pracy jest obowiązkiem pracodawcy. Zgodnie z art. 207 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca ma zadbać o właściwą ochronę zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w tym także warunków oświetleniowych. Oświetlenie w pomieszczeniach i na poszczególnych stanowiskach pracy musi być przy tym zgodne z Polskimi Normami, precyzującymi wymagania dla oświetlenia, jego natężenia, barwy czy stosowanych technologii.
Najbardziej podstawową normę wyznaczającą standardy oświetlenia środowiska pracy jest norma PN-EN 12464-1: 2012, która definiuje oświetlenie jako środowisko utworzone we wnętrzu przez światło i barwę w powiązaniu z kształtem wnętrza i jego wyposażeniem. Norma skupia się na trzech podstawowych potrzebach człowieka związanych z oświetleniem: wygodzie widzenia, wydolności wzrokowej oraz ogólnym bezpieczeństwie. Na ich zaspokojenie wpływa wiele czynników, w tym między innymi rozmieszczenie luminacji w pomieszczeniu, kierunkowość światła, jego zmienność i natężenie, oddawanie barw czy migotanie. Norma nakazuje oczywiście brać pod uwagę także indywidualne potrzeby i wydolność wzrokową poszczególnych pracowników oraz charakter wykonywanej na danym stanowisku pracy.
Oprócz wspomnianej, głównej normy oświetleniowej, o wymaganiach technicznych dotyczących oświetlenia podstawowego informują także normy:
- PN-71/E-02034 Oświetlenie elektryczne terenów budowy, przemysłowych, kolejowych, portowych oraz dworców i środków transportu publicznego
- PN-84/E-02035 Urządzenia elektroenergetyczne. Oświetlenie elektryczne obiektów energetycznych.
- PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym
Dodatkowo w każdym zakładzie pracy powinno znaleźć się odpowiednio zaprojektowane i przygotowane do funkcjonowania w trudnych warunkach oświetlenie awaryjne. Oświetlenie to będzie spełniało zupełnie inne funkcje niż oświetlenie podstawowe, dlatego też normy do jakich powinno być dostosowane są dla oświetlenia awaryjnego zupełnie odrębne.
Wśród tych najważniejszych należy wymienić przede wszystkim normy:
- PN-EN 50172:2005. Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego
- PN-EN 1838:2005. Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne
- PN-EN 60598-2-22:2004. Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego
- PN-G 02600: 1996. Ochrona pracy górnictwie. Oświetlenie podziemnych wyrobisk zakładów górniczych
- PN-G 02601: 1999. Ochrona pracy górnictwie. Oświetlenie elektryczne powierzchni podziemnych zakładów górniczych.
Podstawowe wymagania i badania
Nie trudno zauważyć, że wiele z wymienionych norm dotyczących zarówno oświetlenia podstawowego jak i awaryjnego ma odniesienie do bardzo specyficznych warunków pracy, w których wymagania dla oświetlenia nie mogą być podciągnięte wyłącznie pod ogólne wymagania standardu PN-EN 12464. Co jednak normy te mówią w praktyce o doborze oświetlenia w miejscach pracy?
Oświetlenie miejsca pracy - na co zwrócić uwagę?
Oświetlenie w miejscu pracy spełnia kilka zasadniczych funkcji, które należy mieć w pamięci przygotowując projekt oświetlenia dla konkretnego obiektu czy pomieszczenia. Światło ma zapewniać przede wszystkim odpowiednie warunki sprzyjające wykonywaniu zadań wzrokowych i precyzyjnej pracy, gwarantować bezpieczeństwo dla osób przebywających w danym pomieszczeniu oraz stwarzać właściwe otoczenie świetlne, w którym pracownik ma pełną zdolność do rozróżniania szczegółów i szybkiego spostrzegania, a praca jego wzroku nie powoduje poczucia zmęczenia i dyskomfortu. Na zagwarantowanie takich warunków mają wpływ bardzo konkretne aspekty związane bezpośrednio z rozmieszczeniem i doborem odpowiednich źródeł światła.
Rozkład luminacji powinien zapewniać pracownikom pełną ostrość widzenia dostosowaną do rodzaju wykonywanej pracy. Planując rozkład oświetlenia należy zbyt wysoko umieszczonych luminacji powodujących efekt olśnienia, oraz dużych kontrastów luminacji powodujących zmęczenie oczu.
Natężenie oświetlenia to jeden z najważniejszych czynników wpływających na bezpieczeństwo pracy, decydujący o szybkości, bezpieczeństwie i komforcie wykonywania zadań wzrokowych. Natężenie oświetlenia powinno zależeć od stopnia trudności pracy wzrokowej na danym stanowisku pracy - tam, gdzie prowadzone są działania wymagające precyzji i dokładności, natężenie światła powinno być większe.
Olśnienie to efekt zdecydowanie niepożądany, powodujący obniżenie zdolności rozpoznawania przedmiotów w polu widzenia wynikające ze zbyt dużej luminacji w pomieszczeniu lub jej nieprawidłowego rozkładu. Olśnienie może powodować błędy pracowników i ogólne uczucie zmęczenia, a w niektórych przypadkach prowadzić nawet do bezpośredniego niebezpieczeństwa. Równie zły wpływ na pracownika ma migotanie świateł, wpływające negatywnie na samopoczucie pracowników, powodujące dekoncentrację, a nawet fizyczny ból głowy.
Jak dobrać oświetlenie do miejsca pracy?
Ujmując wszystkie opisane wyżej aspekty oraz wymagania wspomnianej wcześniej normy PN-EN 12464, pracodawcy muszą zagwarantować pracownikom odpowiednie warunki pracy przy jednoczesnym zachowaniu odpowiedniej efektywności energetycznej oświetlenia. Efektywność tą można dziś łatwo powiązać z oszczędnościami, które przedsiębiorcy mogą zagwarantować sobie dzięki inwestycji w efektywne oświetlenie LED dla przemysłu, które zrealizuje firma Luxon.
Rozwiązanie to pozwala nie tylko zmniejszyć wydatki na energię elektryczną i zachować jednocześnie zgodność z obowiązującymi normami, ale też ułatwia znacząco zarządzanie oświetleniem w całym zakładzie. Nowoczesne oprawy LED zużywają znacznie mniej energii elektrycznej, a jednocześnie zapewniają odpowiednie natężenie światła niezbędne do bezpiecznej i komfortowej pracy. A ponieważ oświetlenie LED jest odporne na uszkodzenia i charakteryzuje się znacznie lepszą żywotnością, korzyści płynące z inwestycji w wymianę tradycyjnych żarówek na przemysłowe oświetlenie LED znacząco wykraczają poza spełnienie wymagań obowiązujących norm i standardów.